Svi žele da putuju i obilaze granice druge zemlje a da pritom nisu ni upoznali prirodne potencijale zemlje u kojoj žive. Naša zemlja možda jeste mala, ali nije nevidljiva. Osim naših nacionalnih parkova, poznatih izletišta, manastira i gradova, Srbija može da ponudi mnogo više. Srbija je vekovima tkana istorija o kojoj se malo priča. Postoje mnoga mesta i netaknuta priroda o kojoj se malo zna, a veoma su bitna za našu istoriju.
Mojsinjska planina obuhvata prostor u Centralnoj Srbiji, u trouglu tri Morave i puta Kruševac – Deligrad, a zbog činjenice da su, još od vremena starih civilizacija, tu prolazili glavni putevi koji spajaju sever i jug Evrope, u geografskom smislu je označena kao “vrata Srbije”. Ovuda su vodili glavni putevi od najranijih civilizacija do danas.
Mojsinjske planine odavno se pominju kao mala srpska Sveta Gora. Ovde su se, povlačeći se pred najezdom Turaka, u srednjem veku naselili kaluđeri sa Sinaja i Svete Gore, pa otuda i 77 crkava i crkvišta, od kojih je desetak obnovljeno iz pepela. Većina monaha, koja je došla u ove krajeve pripadala je „Sinaitima“ sledbenicima ovog svetogorca, koji su se odlikovali jakom isihastičkom pobožnošću, živeli strogim životom, bili odani misticizmu i stremili doživljavanju božanske energije. U još neistraženom planinskom masivu nalazi se i jedan dud, stariji od 600 godina, kao i njegov vršnjak – bunar, pri samom planinskom vrhu, čiji su zidovi i voda očuvani.
Lokaciju Mojsinjske Svete Gore sa bližim okruženjem sačinjavaju: reka Južna Morava, Stalaćka klisura, Mojsinjska i Poslonska planina. Stalaćka klisura ima pravac protezanja sa ukupnom dužinom od oko 25 kilometara. U samoj klisuri nalaze se sela: Trubarevo, Maletina, Cerovo, Mojsinje, Braljina (Ražanjska i Kruševačka), Stevanac, Grad Stalać i Stalać.
U 19. veku u okruženju Mojsinjske Svete Gore dogodilo se više bitaka sa Turcima u Prvom srpskom ustanku. U tim bitkama ruski i srpski vojnici branili su stare pravoslavne srpske svetinje Mojsinjske Svete Gore od najezde turskih islamista. Manastiri i crkve na tom lokalitetu su u to vreme korišćene kao bolnice u kojima su srpski monasi lečili ranjene ruske i srpske vojnike. Na mnogim mestima se nalaze grobovi gde su sahranjivani ruski vojnici iz tih bitaka, zajedno sa poginulim Srbima. Na mestima pogibije rusko plemstvo podiglo je spomenike i rusku spomen crkvu.
Pored srednjovekovnih manastira, na Mojsinjskim planinama su i praistorijska nalazišta iz doba neolita, stara oko 7.000 godina i pripadaju starčevačkoj kulturi. Prisutni su i tragovi kulture Rimskog carstva, jer je preko Južne Morave prelazio glavni put, koji su Rimljani obezbeđivali.
Danas su prisutni samo ostaci većine crkava i manastira, a oni sačuvani, skriveni su u dubinama šumovitih dolina potoka koji plahovito, kaskadama teku ka Južnoj Moravi.
Osim poznatih crkvi i crkvišta, postoji i jedna crkva o kojoj ne postoje zapisi, već postoje samo legende. O većini crkava i crkvišta nema istorijskih podataka nego se vezuju za srednji vek i vladavinu kneza Lazara, sve se svodi na legende. Ktitor i godina nastanka crkve nisu poznati, ali crkva kakvu danas vidimo podignuta je početkom devetnaestog veka. O njoj se godinama stara porodica Marković iz Braljine. Crkva se nalazi pod zaštitom države kao spomenik od kulturnog značaja. Pored crkve, kao i na putu do nje, postoje tri izvora lekovite vode. Jedan od izvora je izvor sa vodom za oči, dok su druga dva izvora najbliža crkvi – izvor vode koja ima lekovita sredstva kod bolesnika sa psihičkim smetnjama i izvor vode za koju veruju da leči reumatične bolesti.
Legenda kaže da je neko od loze Obrenovića, prolazeći tu, oduševljen predelom i crkvom, donirao veliko crkveno zvono, koje se i dan danas koristi i odzvanja Mojsinjskim planinama.
piše Aleksandra Paunović